Advies over het persoonsvolgend budget: Voorstel van decreet tot wijziging van de toeleidingsprocedure

Op Vlaanderen rust de verplichting om doeltreffende en passende maatregelen te nemen die personen met een handicap in staat stellen hun recht op wonen en maatschappelijke participatie te kunnen uitoefenen met dezelfde keuzemogelijkheden als anderen. Om dit recht te verwezenlijken werd in Vlaanderen het persoonsvolgend budget ingevoerd voor meerderjarige personen die door hun handicap nood hebben aan intensieve en frequente ondersteuning. Hoewel dit een belangrijke stap vooruit betekende, uitte het Vlaams Mensenrechteninstituut eerder al bezorgdheden over de uitvoering van dit systeem. Op 22 december 2023 publiceerde het Vlaams Mensenrechteninstituut op eigen initiatief het advies over het persoonsvolgend budget, waarin we drie aanbevelingen formuleerden aan het beleid.

Op 17 december 2024 werd een voorstel van decreet ingediend bij het Vlaams Parlement dat de toeleidingsprocedure voor het persoonsvolgend budget wijzigt. Met oog op meer klantvriendelijkheid, doelmatigheid en besparing van de systeemkosten wordt toeleidingsprocedure opgesplitst in 2 fasen. In de eerste fase wordt bepaald of de aanvrager in aanmerking komt voor een persoonsvolgend budget en tot welke prioriteitengroep de aanvraag behoort. Daarna wordt de aanvraag op de wachtlijst geplaatst. Pas in een tweede fase, wanneer de Vlaamse Regering middelen vrijmaakt voor de toekenning van het budget, wordt de ondersteuningsnood vastgesteld met behulp van een zorgzwaarte-instrument. Op basis van deze geobjectiveerde ondersteuningsnood wordt de budgethoogte bepaald en wordt het persoonsvolgend budget ter beschikking gesteld. 

Hoewel de decreetgever met het voorstel van decreet tegemoet wil komen aan de reële nood van vereenvoudiging en doelmatigheid, beantwoordt het niet aan de bezorgdheden die het Vlaams Mensenrechteninstituut eerder formuleerde — en op sommige punten versterkt het die zelfs. Het Vlaams Mensenrechteninstituut herhaalt dan ook zijn aanbevelingen en roept de beleidsmakers op om de aanbevelingen op te volgen.

1. Het Vlaams Mensenrechteninstituut blijft er bij de Vlaamse Regering op aandringen om ambitieus te zijn in het wegwerken van de wachtlijsten en dit via het financieringsmechanisme dat de meeste rechtszekerheid biedt. Het wegwerken van de wachtlijsten via het effectief en snel ter beschikkingstellen van het persoonsvolgend budget dat afgestemd is op de actuele noden van de aanvrager, is noodzakelijk om het recht op zelfstandig wonen en het recht om deel uit te maken van de maatschappij, gewaarborgd in artikel 19 van het VN-verdrag, te verwezenlijken. 

2. Het Vlaams Mensenrechteninstituut benadrukt het belang om de aanvrager voldoende rechtszekerheid te bieden door hen bij de toewijzing van het persoonsvolgend budget het tijdstip van de terbeschikkingstelling en de budgethoogte mee te delen. 

3. Het Vlaams Mensenrechteninstituut vraagt om vooraf aan de bekrachtiging van het decreet na te gaan of er door de voorgestelde wijzigingen geen sprake is van een aanzienlijke achteruitgang. Dit vereist een grondige vergelijking tussen het beschermingsniveau van de oude en nieuwe norm. Deze vergelijking dient rekening te houden met de gehele groep van personen die geraakt worden door de regelgeving en met alle relevante bepalingen van de regelgeving. In het bijzonder voor de aanvragers die reeds op de wachtlijst staan, moet duidelijk worden gemaakt in hoeverre het gewijzigde systeem ook op hen van toepassing zal zijn. Zij dient transparant ter beschikking te worden gesteld aan relevante stakeholders en het ruime publiek. Het verzamelen van consistente kwantitatieve en kwalitatieve gegevens is hierbij essentieel. Zodoende kan de precieze impact van het voorgestelde beleid vooraf duidelijk worden bepaald en kan ook toezicht op de naleving van de ter zake geldende internationale verplichtingen beter worden uitgeoefend.