School SBSO De Dageraad discrimineerde door redelijke aanpassingen te weigeren bij lessen via Bednet. Geen begin van bewijs voor andere aangevoerde discriminaties door de school en CLB GO! Next Hasselt

Een moeder diende twee klachten in voor haar minderjarige zoon, een jongen met een autismespectrumstoornis. In de eerste klacht stelt zij dat de school SBSO De Dageraad, waar de jongen een schooljaar les volgde, hem redelijke aanpassingen weigerde en hem discrimineerde omwille van zijn handicap. De leerling volgde een deel van het schooljaar de lessen online via Bednet en met ondersteuning van een leerkracht voor tijdelijk onderwijs. Hij begon toen tics te ontwikkelen. Zijn moeder vroeg verschillende redelijke aanpassingen voor haar zoon bij het gebruik van Bednet. De school heeft die geweigerd. Volgens de moeder heeft de school ook onterecht geweigerd de jongen een examen thuis te laten afleggen. Ze stelt ook dat de afgesproken redelijke aanpassingen doorgaans niet uitgevoerd werden. Volgens haar hebben de school en scholengroep ten slotte haar discriminatieklacht onzorgvuldig behandeld. 

De tweede klacht gaat over het CLB dat de jongen tijdens dat schooljaar opgevolgd heeft. Volgens de moeder heeft dat CLB zijn rol niet correct vervuld voor de redelijke aanpassingen van haar zoon. Ze stelt ook dat het CLB haar discriminatieklacht onzorgvuldig behandeld heeft.

Beoordeling door de Geschillenkamer

Klacht over de school en de scholengroep

De Geschillenkamer stelt vast dat de school ten onrechte verschillende aanpassingen weigerde bij het gebruik van Bednet. De eerste gevraagde aanpassing was om Bednet te laten aanstaan als de leerling niet actief kon deelnemen aan de les omwille van zijn handicap. De school stelde dat het in die gevallen nodig was om Bednet meteen af te sluiten voor het volledige lesuur, voor de veiligheid en aandacht van de medeleerlingen. Ze toonde echter niet aan waarom daarvoor het afzetten van geluid en camera van de leerling niet kon volstaan. De tweede gevraagde aanpassing was dat de moeder van de leerling mocht meevolgen in Bednet en voor haar zoon noteren wanneer hij dat omwille van zijn tics niet zelf kon. De school liet dit niet toe en kon niet onderbouwen waarom dit een onevenredige belasting zou hebben betekend. Een derde aanpassing was om de camera voor Bednet meer naar voren te plaatsen in het klaslokaal zodat de leerling het bord beter kon zien. De school toonde niet aan dat het voorzien van een geschikte kabel een organisatorische of financiële inspanning vraagt die voor de school een onevenredige belasting zou betekenen.

De indienster van de klacht stelde dat nog een vierde aanpassing bij het gebruik van Bednet geweigerd was en dat andere toegezegde aanpassingen niet of niet tijdig werden uitgevoerd. Ze kon echter niet aannemelijk maken dat op deze vlakken sprake was van een weigering van redelijke aanpassingen. Voor de vraag of haar zoon de paasexamens thuis mocht afleggen, oordeelt de Geschillenkamer dat geen weigering van redelijke aanpassing kan worden vastgesteld. Een aanpassing die afbreuk doet aan een objectieve en betrouwbare evaluatie, kan een onevenredige belasting kan vormen. De school had ook andere aanpassingen toegekend voor dezelfde examenperiode. Nadat bij het eerste examen bleek dat die aanpassingen niet volstonden mocht de leerling de andere examens wel thuis afleggen.

De Geschillenkamer onderzocht ook of de school en de scholengroep zorgvuldig omgegaan zijn met de discriminatieklacht van de moeder. De betrokken klacht bevatte een overzicht van eerdere klachten die al tussen de moeder en de school aan bod waren gekomen. Aangezien de school al heel wat stappen had ondernomen als reactie op de eerdere klachten en omdat de klachtbehandeling bij het Vlaams Mensenrechteninstituut al begonnen was, is er geen sprake van onzorgvuldige opvolging van een discriminatieklacht. 

Klacht over CLB

De Geschillenkamer moest ook onderzoeken of het CLB geweigerd heeft redelijke aanpassingen mogelijk te maken voor de leerling. Uit het CLB-dossier van de leerling blijkt niet dat het CLB tekortgeschoten is in het verzekeren van redelijke aanpassingen. Het CLB antwoordde doorgaans op korte termijn op de vragen van de ouders van de leerling en organiseerde regelmatig overleg met de ouders en de school over de noden van de leerling. Het zat ook samen met de ouders om te bespreken welke obstakels de leerling ondervond en bood informatie over alternatieven. De Geschillenkamer oordeelt daarom dat geen weigering van redelijke aanpassingen door het CLB vastgesteld kan worden.

Uit de stukken blijkt ook niet dat het CLB de discriminatieklacht van de indienster van de klacht onzorgvuldig behandeld heeft.

Om die redenen oordeelt de Geschillenkamer over de klacht tegen de school en de scholengroep:

• dat er sprake is van een ongerechtvaardigde weigering van redelijke aanpassingen overeenkomstig het Gelijkekansendecreet door:
  • de weigering Bednet te laten aanstaan wanneer de leerling niet actief kon deelnemen aan de les omwille van zijn handicap;
  • de moeder van de leerling niet toe te staan mee te volgen in Bednet en voor hem te noteren wanneer hij dat door zijn handicap niet kon;
  • de camera voor Bednet niet naar voren te verplaatsen in het klaslokaal zodat de leerling het bord kon zien;
• dat voor het overige geen discriminatie kan worden vastgesteld overeenkomstig het Gelijkekansendecreet.

Over de klacht tegen het CLB oordeelt de Geschillenkamer:

• dat geen weigering van redelijke aanpassingen door het CLB vastgesteld kan worden en;
• dat niet kan worden vastgesteld dat het CLB de discriminatieklacht onzorgvuldig heeft behandeld.

Om de vastgestelde discriminaties te beëindigen, beveelt de Geschillenkamer school SBSO De Dageraad en scholengroep GO! Next aan:

• als structurele maatregel, een beleid uit te werken voor het gebruik van Bednet dat kan beantwoorden aan de concrete noden van de leerlingen met een handicap die er gebruik van maken. Dat vereist onder meer dat:
  • de school Bednet niet steeds uitschakelt wanneer een leerling omwille van diens handicap niet actief kan deelnemen aan de les;
  • ze voorziet dat een leerling andere mogelijkheden heeft om notities te krijgen tijdens de Bednetlessen wanneer de leerling omwille van diens handicap zelf niet kan noteren, bijvoorbeeld door een begeleider toe te staan tijdens deze lessen;
  • ze verzekert dat technische aanpassingen voor de opstelling van Bednet in het klaslokaal binnen een redelijke termijn uitgevoerd worden.

De Geschillenkamer, samengesteld uit voorzitter Sarah Lambrecht, bijzitter Koen Lemmens en bijzitter Marie Spinoy, en bijgestaan door griffier Dorien Geeroms, spreekt het volgende oordeel uit:

De Geschillenkamer heeft de klacht tegen de school en de scholengroep ontvangen op 21 februari 2024.

De Geschillenkamer heeft de klacht tegen het Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB) ontvangen op 26 maart 2024.

Op 9 april 2024 besliste de Geschillenkamer om beide klachten te voegen met volgende motivering:

“De twee klachten gaan over dezelfde gevraagde redelijke aanpassingen voor de leerling in school SBSO De Dageraad. Gelet op de nauwe samenhang tussen de klachten 2024-0004 en 2024-0012 beslist de Geschillenkamer tot samenvoeging van beide klachten op basis van artikel 16, §2, VMRI-decreet.

Dit houdt in dat beide klachten vanaf nu één dossier vormen (met de rolnummers 2024-0004 en 2024-0012) en alle partijen in deze zaak de kans zullen krijgen op elkaars standpunten te reageren.”

De fase van het uitwisselen van standpunten en overtuigingsstukken werd afgerond op 12 september 2024. De Geschillenkamer ontving volgende stukken:

• het standpunt van 7 april 2024 van de school en de scholengroep over de klacht tegen hen
• het standpunt van de school en de scholengroep over de klacht  tegen het CLB van 13 mei 2024
• het standpunt van het CLB over de klacht tegen hen en tegen de school en de scholengroep van 13 mei 2024
• het antwoord van de indiener van de klacht van 13 juni 2024
• het laatste antwoord van:
  • de school en de scholengroep van 12 september 2024
  • het CLB van 12 september 2024.

De leerling werd persoonlijk uitgenodigd om te worden gehoord. Hij ging niet op deze uitnodiging in.

De Geschillenkamer behandelde de zaak tijdens een hoorzitting op 16 oktober 2024. Op de hoorzitting waren beide partijen aanwezig. De indienster van de klacht nam online deel aan de hoorzitting. School SBSO De Dageraad en scholengroep GO! Next werden vertegenwoordigd door drie personeelsleden en een jurist van het Gemeenschapsonderwijs. Voor CLB GO! Next Hasselt waren er drie personeelsleden aanwezig.

De dag na de hoorzitting ontving de Geschillenkamer twee bijkomende stukken van de indienster van de klacht. De Geschillenkamer heeft beslist over deze bijkomende stukken tegenspraak te organiseren. School SBSO De Dageraad en scholengroep GO! Next bezorgden een reactie op 8 november 2024. CLB GO! Next Hasselt heeft geen reactie bezorgd.

Een klacht wordt pas doorgestuurd naar de Geschillenkamer nadat een (poging tot) bemiddeling is doorlopen bij de afdeling Eerstelijnsdienst en Bemiddeling van het Vlaams Mensenrechteninstituut.[1] Omwille van de vertrouwelijkheid van de bemiddeling mag de Geschillenkamer niet geïnformeerd worden over wat er zich tijdens de bemiddeling heeft afgespeeld.[2]

De Geschillenkamer beslist om verschillende stukken uit het dossier te weren omdat deze stukken inhoudelijk over de bemiddelingspoging gaan (stukken I.18, II.5a, II.5b en II.6 bij het antwoord van de indienster van de klacht). Om dezelfde reden beslist de Geschillenkamer om een onderdeel van twee andere stukken te weren (pagina 2 van stuk 2, pagina 7 van stuk 2a en pagina 3 van stuk 2C bij de klacht tegen de school). Dit wil zeggen dat de Geschillenkamer met deze (onderdelen van) stukken geen rekening houdt bij haar beoordeling.

Deze zaak gaat over twee klachten die een moeder indiende voor haar minderjarige zoon, een jongen met een autismespectrumstoornis. In schooljaar 2022-2023 startte hij als leerling in het derde jaar Natuurwetenschappen op de school SBSO De Dageraad. SBSO De Dageraad is een school voor buitengewoon secundair onderwijs. De school en de scholengroep GO! Next, waarvan de school deel uitmaakt, zijn de verweerders voor de eerste klacht in deze zaak.

Omdat de leerling moeilijkheden ervoer in zijn klasomgeving, besloten de ouders en de school dat hij vanaf januari 2023 thuis online les zou volgen via Bednet, een systeem van online afstandsonderwijs. Een leerkracht voor tijdelijk onderwijs aan huis kwam ook vier uur per week langs om met de leerling aan taken en toetsen te werken.

Volgens de indienster van de klacht waren er verschillende problemen met het gebruik van Bednet. Ze vroeg daarnaast aan de school om bij sommige lessen aanwezig te kunnen zijn en om Bednet niet stop te zetten voor het gehele lopende lesuur wanneer de jongen tijdens dat uur een pauze nodig had. De school weigerde dit. De indienster van de klacht besloot om het gebruik van Bednet stop te zetten vanaf de paasvakantie van 2023. Ze vroeg ook verschillende aanpassingen tijdens de examenperiodes in het schooljaar 2022-2023, zoals de mogelijkheid om de paasexamens thuis af te leggen. De school stond deze aanpassingen gedeeltelijk toe.

Op 26 mei 2023 diende de moeder een klacht in bij de directie van de school. Daarin stelde zij dat de school redelijke aanpassingen voor haar zoon had geweigerd of slecht uitgevoerd had. Ze stelde ook dat leerkrachten haar zoon belachelijk maakten. In een brief van 31 mei 2023 bezorgde zij dezelfde klacht aan de scholengroep GO! Next. Vanaf het schooljaar 2023-2024 ging de leerling naar een andere school.

De tweede verweerder is het bevoegde Centrum voor Leerlingenbegeleiding (‘CLB’) voor de betrokken school. Dit CLB was tijdens het schooljaar 2022-2023 mee betrokken bij de opvolging van de leerling. Volgens de indienster van de klacht heeft het CLB zijn rol tegenover de leerling niet correct vervuld. Op 30 mei 2023 diende ze hierover een klacht in bij het CLB.

De klacht bij het Vlaams Mensenrechteninstituut tegen de school en de scholengroep is op 21 februari 2024 aan de Geschillenkamer bezorgd. De klacht tegen het CLB is op 26 maart 2024 aan de Geschillenkamer bezorgd.

Tegenover de school voert de indienster van de klacht aan dat: 

• de school haar zoon redelijke aanpassingen weigerde bij het gebruik van Bednet en tijdens de examenperiodes;
• de school afgesproken aanpassingen niet correct uitvoerde;
• haar zoon werd uitgelachen en bruut behandeld door leerkrachten;
• zij geen reactie van de school heeft gekregen op haar discriminatieklacht.

Tegenover het CLB voert de indienster van de klacht aan dat:

• het CLB diens rol in het verzekeren van redelijke aanpassingen en het tegengaan van discriminatie niet correct heeft vervuld;
• het CLB is tekortgeschoten in de behandeling van haar discriminatieklacht.

De Geschillenkamer moet in deze zaak beoordelen of er sprake is van een weigering van redelijke aanpassingen voor een leerling met een handicap (I) en van een intimidatie op grond van handicap (II). Zij moet ook nagaan of de school en het CLB een discriminatieklacht zorgvuldig behandeld hebben (III).

De Geschillenkamer merkt op dat beide partijen in hun standpunten ook verwijzen naar hoe zij zich zouden hebben opgesteld tijdens de bemiddeling bij het Vlaams Mensenrechteninstituut. De Geschillenkamer ontvangt klachten slechts nadat een poging tot bemiddeling is doorlopen bij de afdeling Eerstelijnsdienst en Bemiddeling van het Vlaams Mensenrechteninstituut. Als de bemiddelingsopdracht niet tot een resultaat leidt of kan leiden, wordt de klacht met instemming van de indiener doorgestuurd naar de Geschillenkamer.[4] Omwille van de vertrouwelijkheid van de bemiddeling mag de Geschillenkamer niet geïnformeerd worden over wat er zich tijdens de bemiddeling heeft afgespeeld.[5] De Geschillenkamer zal de onderdelen van de argumentatie van de partijen over de bemiddeling bij het Vlaams Mensenrechteninstituut dan ook niet meenemen in haar beoordeling. 

I. Weigering van redelijke aanpassingen voor een leerling met een handicap 

A. Algemene beginselen 

Redelijke aanpassingen zijn aanpassingen waarop een persoon met een handicap recht heeft om te verzekeren dat die ten volle, daadwerkelijk en op voet van gelijkheid kan participeren in de samenleving. Die aanpassingen moeten obstakels voor een gelijkwaardige participatie voor de persoon met een handicap wegnemen. Een gevraagde aanpassing is dus een redelijke aanpassing als die er inderdaad voor kan zorgen dat de persoon met handicap op gelijkwaardige manier kan deelnemen aan bijvoorbeeld het onderwijs.

Een gevraagde redelijke aanpassing kan enkel worden geweigerd als ze een onevenredige belasting zou betekenen voor degene die de aanpassing zou moeten doen.

Een weigering van redelijke aanpassingen voor personen met een handicap vindt dus plaats wanneer: 

• personen met een handicap een beperking ervaren in hun gelijkwaardige participatie in de samenleving;
• zij hiervoor redelijke aanpassingen vragen die obstakels voor gelijkwaardige participatie wegnemen;
• en die redelijke aanpassingen geweigerd worden, ook al betekenen ze geen onevenredige belasting.[6]

Het concept ‘onevenredige belasting’ lijnt af tot waar redelijke aanpassingen moeten worden geboden.[7] Hierbij wordt de impact van de redelijke aanpassing voor degene die haar moet doorvoeren en voor de ruimere omgeving bekeken in het licht van het doel van de aanpassing (de gelijkwaardige participatie voor de persoon met de handicap). Relevante factoren bij deze afweging zijn onder meer: de financiële en organisatorische impact van de aanpassing, de haalbaarheid van de aanpassing, de aanwezigheid van voor de hand liggende of wettelijk verplichte normen en de positieve of negatieve impact op anderen in de omgeving.[8]

De indienster van de klacht moet feiten aanvoeren die een weigering van redelijke aanpassingen kunnen doen vermoeden. Het is dan aan de verweerder om te bewijzen dat de gevraagde aanpassingen onredelijk zijn of een onevenredige last zouden betekenen.  

B. Klacht over school SBSO De Dageraad en scholengroep GO! Next 

De klacht over redelijke aanpassingen tegenover de school en scholengroep bevat drie onderdelen:

•  Weigering van gevraagde aanpassingen voor het gebruik van Bednet (titel 1).
• Weigering van aanpassingen tijdens de verschillende examenperiodes van schooljaar 2022-2023 (titel 2).
• Niet correcte of late toepassing van andere aanpassingen (titel 3).

De school betwist niet dat de leerling een beperking ervaart of dat de gevraagde aanpassingen redelijke aanpassingen vormen. Ze stelt wel dat de gevraagde aanpassingen een onevenredige belasting zouden inhouden. 

1. Aanpassingen bij het gebruik van Bednet

De Geschillenkamer onderzoekt of de school heeft aangetoond dat vier gevraagde aanpassingen bij het gebruik van Bednet een onevenredige belasting zouden inhouden voor de school.

De eerste gevraagde aanpassing was om Bednet te laten aanstaan als de leerling niet actief kon deelnemen aan de les omwille van zijn handicap, omdat hij bijvoorbeeld tics had of even tot rust wilde komen. De leerling verloor dan telkens het volledige lesuur. Volgens de school was afsluiten nodig om het gevoel van veiligheid in de klas te bewaren en omdat de tics zijn medeleerlingen en leerkrachten zouden storen tijdens de les. De school verwees ook naar de schoolregels dat een GSM niet gebruikt mag worden tijdens de lessen, omdat de leerling soms zijn GSM gebruikte om tot rust te komen.

Over de schoolregel over GSM-gebruik merkt de Geschillenkamer op dat redelijke aanpassingen per definitie vragen dat een aanpassing gebeurt in een bepaalde context en op maat van een persoon met een handicap. Die aanpassing verwijdert een drempel voor de persoon met een handicap die andere personen niet ondervinden. Dat een gevraagde aanpassing afwijkt van algemene afspraken kan dus op zichzelf niet aantonen dat zij een onevenredige belasting uitmaakt.

De negatieve impact van een aanpassing op de leermogelijkheden van andere leerlingen kan een onevenredige belasting vormen waardoor een aanpassing mag worden geweigerd. De Geschillenkamer aanvaardt ook dat de impact groter kan zijn in een klascontext waarin leerlingen sterk reageren op elkaar en verschillende leerlingen verschillende ondersteuningsnoden hebben.

De school toont echter niet aan dat het laten aanstaan van Bednet de veiligheid en aandacht van zijn medeleerlingen in grote mate zou verstoren. De school kan zelf bepalen of zij de camera en het geluid van de leerling laat aanstaan. Tijdens momenten waarop de leerling symptomen ervaart of een filmpje bekijkt om rustig te worden, kan de school dus bepalen in welke mate de andere leerlingen dit meekrijgen. Zeker als de leerling niet op groot scherm in de klas werd geprojecteerd, zoals de school tijdens de zitting stelde, lijkt de impact op de andere leerlingen beperkt. De school toont niet aan waarom het afzetten van camera en/of geluid bij de leerling niet kan volstaan om op dergelijke momenten het veiligheidsgevoel en de aandacht in de klas te bewaren. Ze brengt ook geen andere factoren aan die een onevenredige belasting aantonen. Om die redenen oordeelt de Geschillenkamer dat de school niet aantoont dat deze aanpassing een onevenredige belasting zou betekenen.

De tweede gevraagde aanpassing was dat de moeder van de leerling zou kunnen meevolgen in Bednet en voor hem noteren wanneer hij dat omwille van zijn tics niet zelf kon. Hier verwijst de school naar het privacybeleid van Bednet en een advies dat zij telefonisch van Bednet gekregen zouden hebben. De school stelt ook dat leerlingen of leerkrachten zich onveilig zouden voelen door haar aanwezigheid.

De Geschillenkamer stelt vast dat het privacybeleid van Bednet bepaalt dat leerlingen lessen via Bednet alleen volgen maar een uitdrukkelijke uitzondering bevat wanneer dit ‘nodig is omwille van de…medische problematiek…’. De school brengt geen stukken aan waaruit blijkt dat deze uitzondering niet van toepassing kon zijn voor de leerling of dat Bednet een verdergaand verbod zou hebben geadviseerd.

De Geschillenkamer aanvaardt dat de aanwezigheid van een ouder tijdens het onderwijs in sommige omstandigheden niet wenselijk is of voor extra spanning in een klasomgeving kan zorgen. Waar deze aanwezigheid gevraagd wordt om ondersteuning aan een leerling met handicap te bieden, moet deze negatieve impact echter voldoende concreet en afdoende bewezen zijn. Een abstracte verwijzing naar een mogelijk onveiligheidsgevoel kan daarvoor niet volstaan. Aangezien de school haar stelling op dat vlak niet verder onderbouwt, toont zij niet aan dat de aanpassing in de concrete situatie een onevenredige belasting zou hebben betekend.

De derde gevraagde aanpassing was om de leerling niet te projecteren op een groot TV-scherm vooraan in de klas. De school ontkende tijdens de zitting dat dit altijd gebeurde. Zij stelt dat het enkel uitzonderlijk gebeurde, bijvoorbeeld tijdens een klasgesprek, en er dan op gericht was het klasgevoel te versterken. Als enige element heeft de indienster van de klacht een foto bijgebracht van de website van de school, waarop een leerling zou worden geprojecteerd op een beeldscherm. Dit volstaat echter niet om aannemelijk te maken dat haar zoon voortdurend vooraan op een scherm geprojecteerd werd. De weigering van redelijke aanpassingen is dan ook niet aannemelijk gemaakt.

De vierde gevraagde aanpassing was om de camera voor Bednet naar voren te plaatsen in het klaslokaal zodat de leerling het bord beter kon zien. Volgens de indienster van de klacht is dit niet gebeurd, onder meer omdat de school geen voldoende lange kabel kon bevestigen. Tijdens de zitting gaf de school aan dat het tijd kost om infrastructuurwijzigingen aan te brengen in de containerklassen die de school huurt. De school kon niet bevestigen of zij daarover contact had opgenomen met de verhuurder. De Geschillenkamer is van oordeel dat de school niet aantoont dat het voorzien van een geschikte kabel een organisatorische of financiële inspanning vraagt die voor de school een onevenredige belasting zou betekenen. De school verwijst verder naar veiligheidsvoorschriften. Aangezien zij niet verduidelijkt welke voorschriften dit zijn en op welke manier de aangepaste opstelling van de camera daartegenin zou gaan, kan dit ook geen onevenredige belasting aantonen.

De Geschillenkamer oordeelt dat de weigering van de volgende redelijke aanpassingen een discriminatie uitmaakt:

• Bednet laten aanstaan als de leerling niet actief kon deelnemen aan de les omwille van zijn handicap.
• De moeder van de leerling laten meevolgen in Bednet en voor hem noteren wanneer hij dat omwille van zijn tics niet zelf kon.
• De camera voor Bednet naar voren verplaatsen in het klaslokaal zodat de leerling het bord beter kon zien.

2. Aanpassing tijdens examens

De indienster van de klacht stelt dat de school voor de paasexamens een redelijke aanpassing heeft geweigerd: de leerling toelaten de examens thuis af te leggen met de leerkracht voor tijdelijk onderwijs aan huis en eventuele videoverbinding met de school. Volgens haar heeft de school dit pas toegestaan nadat een examen op school volledig was misgelopen.

Uit het standpunt van de school blijkt dat zij aanvankelijk weigerde omdat ze in principe alle leerlingen de examens op school laat afleggen. Ze doet dit zodat leerlingen zich optimaal kunnen voorbereiden op verdere studies en zodat ze kan verzekeren dat haar evaluatiegegevens objectief en betrouwbaar zijn. Daarom vond de school het belangrijk dat ook de betrokken leerling de examens probeerde af te leggen op school. Toen de school merkte dat dit toch moeilijk was voor de leerling, heeft ze de aanpassing voor de andere examens wel toegelaten. De school heeft  de leerling ook meer tijd gegeven en is voor een deel van de vakken overgeschakeld naar permanente evaluatie.

De Geschillenkamer aanvaardt dat zowel de school, de leerling als de andere leerlingen er belang bij hebben dat de evaluatie op een objectieve en betrouwbare manier verloopt. Als een gevraagde aanpassing afbreuk zou doen aan dat doel, kan de aanpassing een onevenredige belasting vormen. De  school had ook een andere aanpassing doorgevoerd voor het eerste examen op school, namelijk om dat in de zorgklas af te leggen. Toen de school vaststelde dat deze aanpassing voor de leerling niet volstond, heeft ze de leerling toegelaten de andere examens thuis te maken en heeft ze ook andere aanpassingen voor de evaluatie gemaakt. In die omstandigheden oordeelt de Geschillenkamer dat geen discriminatie door een weigering van redelijke aanpassing kan worden vastgesteld. 

3. Uitvoering van andere aanpassingen

De indienster van de klacht stelt verder dat de school op gebrekkige wijze over de redelijke aanpassingen communiceerde en de toegezegde redelijke aanpassingen niet of niet tijdig uitvoerde. Ze stelt ook dat de school zich niet constructief opstelde wanneer zij aanpassingen vroeg voor de leerling.

Een gebrekkige of ontbrekende uitvoering van afgesproken redelijke aanpassingen kan neerkomen op een weigering van redelijke aanpassingen. De noden van een leerling met een handicap kunnen bovendien evolueren doorheen het schooljaar of een gevraagde aanpassing kan niet het gewenste effect hebben. Als dan niet wordt bijgestuurd in de redelijke aanpassingen kan er ook sprake zijn van een weigering van redelijke aanpassingen. Het is aan de indienster van de klacht om dit aannemelijk te maken.

Uit de stukken blijkt dat de school doorgaans binnen een korte termijn antwoordde op klachten of bezorgdheden van de ouders van de leerling en hierover verder overleg plande. Het staat ook vast dat de school meermaals bestaande aanpassingen uitbreidde of nieuwe aanpassingen invoerde, wanneer de ondersteuningsnoden van de leerling dit vroegen. Dit gebeurde bijvoorbeeld door de overschakeling naar Bednet toen de leerling moeilijkheden ervoer in de klasomgeving en door het toestaan om de examens thuis af te leggen nadat dit op school niet mogelijk bleek. De indienster van de klacht maakt ook niet aannemelijk dat afgesproken redelijke aanpassingen consequent niet of met aanzienlijke vertraging uitgevoerd werden.

Over de kerstexamens erkent de school dat er praktisch iets is misgelopen, waardoor één examen van de leerling nog afgedrukt moest worden en hij daarop een kwartier heeft moeten wachten. De school heeft daarna haar beleid aangepast rond het vooraf delen van toetsen in de school. Voor het examen geschiedenis kwam de lay-out tussen de afgedrukte versie en de versie in ondersteuningsprogramma Sprint inderdaad niet overeen. Het lukte de leerling ook niet om te markeren in Sprint. De leerling heeft toen volgens de school een deel op papier en een deel in Sprint afgelegd. De leerkracht heeft de punten van beide onderdelen samengevoegd. Voor het examen Nederlands was volgens de school voor alle leerlingen de afspraak dat het luisterfragment in de klas plaatsvond. Omdat de leerling aangaf daar stress van te krijgen, mocht hij eerst de andere stukken van het examen Nederlands afleggen. Die onderdelen maakte hij, zoals alle andere examens, in de zorgklas.

De school geeft aan dat de leerling niet een uur maar een kwartier heeft moeten wachten en dat de impact daarvan beperkt was. Toen er problemen waren met Sprint, stelt ze dat ze het examenformat op dat moment heeft bijgesteld zodat hij het hele examen zou kunnen afleggen. De indienster van de klacht brengt geen elementen aan die kunnen doen vermoeden dat deze versie van de feiten niet klopt. De indienster van de klacht maakt ook niet aannemelijk dat de praktische problemen van die aard waren dat de aanpassingen voor de leerling niet doeltreffend konden zijn.

Uit de stukken blijkt verder niet welke aanpassingen werden afgesproken voor de kerstexamens, ook niet over het gebruik van de zorgklas. De Geschillenkamer kan dus geen weigering van redelijke aanpassingen vaststellen voor het luisterfragment van het examen Nederlands.

De Geschillenkamer is van oordeel dat niet aannemelijk is gemaakt dat de afgesproken redelijke aanpassingen niet zijn uitgevoerd of niet nuttig zijn uitgevoerd zodat de situatie neerkomt op een weigering van redelijke aanpassingen

C. Klacht over het CLB

Volgens de indienster van de klacht heeft het CLB onvoldoende gedaan om redelijke aanpassingen te verzekeren voor de leerling. Het CLB zou de leerling ook niet hebben ontmoet. Bovendien zou het CLB niet hebben bemiddeld met de school over de klachten van de ouders. Het CLB zou ten slotte hebben geweigerd het leerlingenverslag van de leerling in te kijken.

Centra voor leerlingenbegeleiding ‘hebben de opdracht leerlingen te begeleiden in hun functioneren op school….’.[9] Als dienstverleners in het onderwijs vallen zij binnen het toepassingsgebied van het Gelijkekansendecreet.[10]

Centra voor leerlingenbegeleiding bieden ondersteuning aan scholen bij het uitwerken van het zorgcontinuüm voor hun leerlingen.[11] De precieze ondersteuning hangt af van de fase van het zorgcontinuüm waarin de school zich bevindt voor een individuele leerling.[12] Als een leerling, diens ouders of de school hiertoe een vraag stellen aan het CLB, kan het CLB mee nagaan welke redelijke aanpassingen kunnen tegemoetkomen aan de noden van de leerling. Centra voor leerlingenbegeleiding zijn dan ook een centrale spil in het verzekeren van redelijke aanpassingen voor leerlingen. Zij kunnen ook de bron zijn van een weigering van redelijke aanpassingen, bijvoorbeeld als een CLB ongegrond weigert een hulpvraag van of voor een leerling te onderzoeken.

Uit de stukken blijkt echter niet dat het CLB in deze zaak tekortgeschoten zou zijn in het verzekeren van redelijke aanpassingen. De indienster van de klacht verwijst naar de inhoud van het CLB-dossier van de leerling. Uit dit dossier blijkt echter niet dat het CLB weigerde in te gaan op de vragen van de ouders van de leerling. Het CLB antwoordde doorgaans op korte termijn op hun vragen. Het organiseerde tijdens het schooljaar overleg met de school over de zorgnoden van de leerling en de bijhorende aanpassingen, telkens als daarom gevraagd werd. Het zat ook samen met de ouders om te bespreken welke obstakels de leerling ondervond en bood informatie over alternatieven. Dat het CLB zou hebben geweigerd de leerling persoonlijk te zien, blijkt ook niet uit het dossier.

De indienster van de klacht verwijst daarnaast naar een reactie van het huidige CLB over de manier waarop CLB GO! Next Hasselt het CLB-dossier had opgesteld. De beweerde reactie van het huidige CLB zit echter niet in de stukken die de Geschillenkamer ontvangen heeft.

De indienster van de klacht maakt dan ook niet aannemelijk dat het CLB tekortgeschoten is bij het verzekeren van redelijke aanpassingen aan haar zoon.

De indienster van de klacht had ook aan het CLB gevraagd om interne nota’s van de school na te kijken. Volgens haar zou daaruit blijken dat de school disproportioneel reageerde door bepaalde redelijke aanpassingen te weigeren of stop te zetten. Het CLB heeft geweigerd de interne nota’s op te vragen en in te kijken. Hieruit blijkt echter niet dat het CLB onvoldoende heeft gedaan om redelijke aanpassingen voor de leerling te verzekeren. Het CLB moet haar rol vervullen om redelijke aanpassingen te verzekeren. Dat betekent niet dat het op elke vraag van de ouders van een leerling moet ingaan, zolang het van zijn kant het mogelijke doet om redelijke aanpassingen te verzekeren die de obstakels voor de leerling met een handicap kunnen wegnemen. Het CLB mocht oordelen dat controle van de school door nazicht van interne nota’s niet gepast was, aangezien het CLB geen hiërarchische controle uitoefent over scholen.[13] Het CLB stelde bovendien een alternatief voor: een nieuw overleg met de school organiseren zodat de school de tics van de leerling beter zou kunnen kaderen. Dit was een alternatief dat binnen de mogelijkheden van het CLB lag en ertoe kon bijdragen dat de redelijke aanpassingen beter werden gerealiseerd door de school.

De Geschillenkamer is daarom van oordeel dat geen weigering van redelijke aanpassingen door het CLB vastgesteld kan worden.

II. Intimidatie op grond van handicap 

A. Algemene beginselen

Intimidatie op grond van handicap vindt plaats wanneer:  

• zich ongewenst gedrag voordoet;
• dat verband houdt met een handicap;
• en dat tot doel of gevolg heeft dat de waardigheid van de persoon wordt aangetast en een bedreigende, vijandige, beledigende, vernederende of kwetsende omgeving wordt gecreëerd.[14]

De indienster van de klacht voert aan:

• de klasomgeving toxisch was en dat leerkrachten haar zoon belachelijk maakten, beledigden en bestraften;
• omwille van zijn handicap en gedrag dat verband houdt met zijn handicap;
• waardoor hij in zijn waardigheid werd aangetast en hij het moeilijk kreeg in de schoolomgeving.

De Geschillenkamer onderzoekt of een intimidatie bewezen is in twee stappen. De eerste stap is vervuld als de indienster van de klacht feiten kan aanvoeren die het bestaan van een discriminatie kunnen doen vermoeden. Als de indienster van de klacht een vermoeden van discriminatie kan aanvoeren, moeten de school en scholengroep vervolgens kunnen bewijzen dat er geen sprake is van een discriminatie, door het vermoeden van discriminatie te weerleggen.[15]

B. Klacht over school SBSO De Dageraad en scholengroep GO! Next

De Geschillenkamer stelt vast dat dit onderdeel van de klacht vooral gaat over beweerde uitspraken en gedrag van leerkrachten. De indienster van de klacht stelt dat leerkrachten haar zoon uitlachten, beledigden of bruut behandelden omwille van zijn handicap. Ze stelt ook dat de school hem bestrafte omdat hij stenen zocht terwijl die hobby hem als leerling met autismespectrumstoornis net tot rust brengt.

De school ontkent dat leerkrachten de leerling uitgelachen, beledigd of bruut behandeld zouden hebben. Ze geeft aan dat de leerling wel de algemene klasafspraken moet naleven en dat leerkrachten hem daarop aangesproken hebben als hij dat niet deed.

De indienster van de klacht verwijst ter onderbouwing van haar standpunt naar het leerlingenverslag van haar zoon en e-mails van de school. Daaruit blijkt niet dat leerkrachten de leerling zouden hebben uitgelachen, beledigd of hem op een andere manier door hun uitspraken of houding bruut behandeld zouden hebben. De indienster van de klacht brengt geen andere stukken of verdere onderbouwing aan om aannemelijk te maken dat de beweerde  uitspraken en gedrag hebben plaatsgevonden op de manier die zij omschrijft. De bewijslast gaat dan ook niet over naar de school.

De school geeft zelf aan dat ze soms tussenkwam als de leerling de algemene klasafspraken niet naleefde. Soms hield dit verband met de manier waarop hij voorwerpen zocht op de speelplaats, bijvoorbeeld toen hem werd gevraagd zijn handen schoon te maken na het zoeken. De school stelt dat de klasafspraken zijn opgesteld op basis van de eigenschappen en ondersteuningsnoden van alle leerlingen in de klas. Het feit dat de leerling werd aangesproken als hij de klasafspraken niet naleefde, is op zich een logisch gevolg van het bestaan van die afspraken. Uit de stukken blijkt niet dat hij geviseerd werd bij de handhaving van de afspraken of dat de school niet openstond voor alternatieven wanneer deze afspraken voor de leerling moeilijk bleken. De omstandigheden volstaan dus niet om intimidatie op grond van handicap te doen vermoeden.

De Geschillenkamer is van oordeel dat geen intimidatie op grond van handicap door de school en scholengroep kan worden vastgesteld.

III. Zorgvuldige behandeling van de discriminatieklacht

A. Algemene beginselen

Het discriminatieverbod legt niet enkel op om af te zien van behandelingen die een discriminatie inhouden, maar brengt ook positieve verplichtingen met zich mee. Dat betekent dat er voor scholen en andere onderwijsinstellingen ook plichten bestaan om discriminatie te voorkomen, aan te pakken en, als zij een discriminatieklacht ontvangen, deze klacht zorgvuldig te behandelen.[16] Dat vereist een kwalitatief en objectief onderzoek van de klacht.

Zo moet de indiener van de klacht gehoord worden en betrokken worden bij het onderzoek. De klacht moet binnen een redelijke termijn en vertrouwelijk worden behandeld. Aan het onderzoek moeten passende maatregelen worden verbonden en over de uitkomst van het onderzoek moet worden teruggekoppeld naar de indiener van de klacht.

Als de verweerder op één of meer van deze punten tekort is geschoten, leidt dat tot het oordeel dat het discriminatieverbod geschonden is.[17] De concrete draagwijdte van deze procedurele vereisten staat onder meer in verhouding tot de omvang en de organisatorische en financiële draagkracht van de verweerder.

B. Klacht over school SBSO De Dageraad en scholengroep GO! Next

Volgens de indienster van de klacht heeft zij onvoldoende reactie gekregen op haar discriminatieklachten van eind mei 2023 bij de school en de scholengroep. Op 5 juni 2023 ontving ze als antwoord van de scholengroep een bericht dat de algemeen directeur met de school en het CLB zou samenzitten en dat een samenkomst was voorzien met de school en het Vlaams Mensenrechteninstituut. Daarna heeft ze niets meer vernomen van de school of de scholengroep.

De Geschillenkamer stelt vast dat de klacht van eind mei 2023 een overzicht bevatte van eerdere klachten die al tussen de moeder en de school aan bod waren gekomen in de loop van het schooljaar. Uit de stukken blijkt dat de school  doorgaans binnen een korte termijn antwoordde op deze eerdere klachten en hierover verder overleg plande met de indienster van de klacht.

Waar de school meende dat er geen discriminatie was of dat een gevraagde redelijke aanpassing niet mogelijk was, lichtte ze aan de indienster toe waarom dat volgens haar het geval was. De school paste op basis van het overleg en andere vaststellingen ook een deel van de aanpassingen aan.

De scholengroep antwoordde op de klacht van eind mei 2023 en verwees naar de behandeling van de klacht bij het Vlaams Mensenrechteninstituut voor verdere opvolging. Aangezien de school op dat moment al heel wat stappen had ondernomen en de klachtbehandeling bij het Vlaams Mensenrechteninstituut al begonnen was, blijkt uit deze keuze van de scholengroep geen onzorgvuldige opvolging van een discriminatieklacht. De scholengroep heeft bestuursbevoegdheid over de school en had aan de indienster van de klacht laten weten dat ze met de school zou samenzitten. Een afzonderlijk antwoord van de school had in die omstandigheden geen nieuwe informatie toegevoegd. De Geschillenkamer kan dan ook niet vaststellen dat de school of scholengroep de klacht onzorgvuldig behandeld zouden hebben. 

C. Klacht over het CLB

Ook een Centrum voor Leerlingenbegeleiding heeft de verplichting om een discriminatieklacht over de manier waarop zij heeft gehandeld zorgvuldig te behandelen.[18]  Volgens de indienster van de klacht is het CLB tekortgeschoten in de behandeling van haar klacht van 30 mei 2023 en heeft het maandenlang geweigerd in bemiddeling te gaan bij het Vlaams Mensenrechteninstituut.

De Geschillenkamer herinnert eraan dat de bemiddeling vertrouwelijk en vrijwillig verloopt. Ze kan in haar beoordeling dan ook geen rekening houden met argumenten over het verloop van de bemiddeling.[19] De Geschillenkamer beperkt zich dus tot de behandeling door het CLB van de discriminatieklacht van 30 mei 2023.

De aangebrachte stukken maken niet aannemelijk dat het CLB de klacht onzorgvuldig heeft behandeld. Het CLB heeft aangegeven dat het deze klacht eerst intern wilde doorlopen.[20] Het heeft de indienster van de klacht binnen de tien dagen na het ontvangen van de klacht gecontacteerd om een afspraak te maken voor een gesprek. Uit de stukken en de zitting blijkt dat de indienster van de klacht zelf verkoos die afspraak pas eind juni 2023 te laten doorgaan. Uit de stukken kan niet worden opgemaakt hoe het gesprek is verlopen. In september 2023 ging de leerling in ieder geval naar een nieuwe school en werd hij ondersteund door een ander CLB. De Geschillenkamer kan in die omstandigheden niet vaststellen dat het CLB de discriminatieklacht van de indienster van de klacht onzorgvuldig behandeld heeft.

Om die redenen oordeelt de Geschillenkamer over de klacht tegen de school en de scholengroep:

• dat er sprake is van een ongerechtvaardigde weigering van redelijke aanpassingen overeenkomstig het Gelijkekansendecreet door:
  • de weigering Bednet te laten aanstaan wanneer de leerling niet actief kon deelnemen aan de les omwille van zijn handicap;
  • de moeder van de leerling niet toe te staan mee te volgen in Bednet en voor hem te noteren wanneer hij dat door zijn handicap niet kon;
  • de camera voor Bednet niet naar voren te verplaatsen in het klaslokaal zodat de leerling het bord kon zien;
• dat voor het overige geen discriminatie kan worden vastgesteld overeenkomstig het Gelijkekansendecreet.

Over de klacht tegen het CLB oordeelt de Geschillenkamer:

• dat geen weigering van redelijke aanpassingen door het CLB vastgesteld kan worden en;
• dat niet kan worden vastgesteld dat het CLB de discriminatieklacht onzorgvuldig heeft behandeld.

Om de vastgestelde discriminaties te beëindigen, beveelt de Geschillenkamer school SBSO De Dageraad en scholengroep GO! Next aan:

• als structurele maatregel, een beleid uit te werken voor het gebruik van Bednet dat kan beantwoorden aan de concrete noden van de leerlingen met een handicap die er gebruik van maken. Dat vereist onder meer dat:
  • de school Bednet niet steeds uitschakelt wanneer een leerling omwille van diens handicap niet actief kan deelnemen aan de les;
  • ze voorziet dat een leerling andere mogelijkheden heeft om notities te krijgen tijdens de Bednetlessen wanneer de leerling omwille van diens handicap zelf niet kan noteren, bijvoorbeeld door een begeleider toe te staan tijdens deze lessen;
  • ze verzekert dat technische aanpassingen voor de opstelling van Bednet in het klaslokaal binnen een redelijke termijn uitgevoerd worden.